Monday 8th June 2020
🧘🏻♂योग विज्ञान शृंखला🧘♀
✒️.....डॉ. शरद रामढवे.
(कान,नाक,घसा तज्ञ)
उज्जयी प्राणायाम भाग १
वैज्ञानिक दृष्टीकोन:
१) उज्जायीत श्वासावाटे घेतलेली हवा जास्त वेगाने व दाबाने आत जाते.त्या मुळे बंद वायुकोष कार्यान्वित होतात. त्यामुळे दम्याच्या विकाराने पिडीत असलेल्यांना आराम मिळतो. कारण त्यांच्या वायुकोषांची तोंडे सूज आल्यामुळे आकुंचित होतात.त्यामुळे आत जाणारी हवा वातावरणातील दाबामुळे वायुकोषाची तोंडे पाहिजे तेवढ्या प्रमाणांत उघडू शकत नाहीत. त्यामुळे उश्वास करतांना सूं सुं असा आवाज येतो. उज्जायी केल्याने वायुकोषाच्या तोंडाची सूज कमी होते व तोंडे उघडली जाऊन दम्याचा त्रास कमी होतो.
२) उज्जायी करताना श्वासावर लक्ष केंद्रीत केल्याने मनातील बाह्य विचार कमी होतात, मन शांत व संतुलित झाल्याने रक्तदाब कमी होण्यास मदत होते व हृदय रोग टाळता येतो.
३) घश्याचे काही प्रमाणात आकुंचन झाल्यामुळे पुरक करतेवेळी फुफ्फुस जास्त प्रमाणांत प्रसरण पावते आणि रेचक करताना पोट आणि छाती जास्तीत जास्त प्रमाणांत आकुंचन पावते. त्यामुळे फुफ्फुसाला जास्तीत जास्त क्षमतेने काम केल्याने जास्तीत जास्त ऑक्सिजनची देवाण-घेवाण होते.
४) फुफ्फुस जास्त प्रमाणात प्रसरण पावल्यामुळे रक्ताभिसरण नेहमीपेक्षा जास्त प्रमाणांत होते, व्यायामामध्ये किंवा पळल्यामुळे जेवढा परिणाम होतो, तेवढाच परिणाम
कोणत्याही स्नायुंचा सहभाग किंवा आकुंचन न होता मिळतो.
५) घश्याचे आकुंचन केल्यामुळे पूरक आणि रेचक दीर्घकाळ करावा लागतो. हळूवार व दीर्घ श्वास घेतल्यामुळे परानुकंपा मज्जा संस्थेशी संबंध येतो व शांत भाव निर्माण होतो.
६) घश्याच्या आकुंचनामुळे सौम्य दाब कॅरॉटीड सायनसवर पडतो. त्यामुळे रक्तदाब, नियमित होतो. ताणतणाव (Tension) कमी होतो. तसेच निर्विचार होण्यास
मदत होते.
७) उज्जायी प्राणायामात गळ्यावरील स्वरयंत्रातील (Larynx, Voice box) कंपनामुळे आतील संवेदनात्मक मज्जा पेशी (Sensory Receptors) उत्तेजित होतात
आणि व्हेगसला (Vegus Nerve. 10th Cranial Nerve) संवेदना पाठवतात. व्हेगस नर्व्ह ही हृदयाशी संबंधीत असल्यामुळे हृदयाचे स्पंदन कमी होते. हृदयास आराम मिळतो. त्यावरील ताण कमी होतो. त्याचा Inhabitory Effect हृदयावर होतो. त्यामुळे शांत (Calming effect) वाटते.
८) उज्जायी प्राणायामाला Psychic Breathing असेही म्हणतात,कारण मेंदूवर सूक्ष्म परिणाम होतो.
९) उज्जायी मधे पूरक करतांना घश्याच्या आकुंचनामुळे श्वसननलिका व हवेचे घर्षण होवून तेथे एक प्रकारचा ध्वनी निर्माण होतो. तो ध्वनी स्वरतंतुच्या (Vocal Cords)
खाली गेल्यानंतर Ultrasound rays मध्ये बदललो. जी एका सरळ रेषेत बदलते. त्यामुळे त्या ध्वनीचे रुपांतर उर्जेत होते व वायुकोषामधे (Sonoluviscent effect)
होतो. ज्यामुळे हवा आणि रक्त यामध्ये Churning होते (घुसळते) आणि तेथे अति सुक्ष्म बुडबुडे (Fine Bubbles) तयार होतात. त्यामुळे ऑक्सिजन आणि कार्बन-डायऑक्साईडची देवाण घेवाण जलद होते. भ्रामरी नाद व ओंकार नाद मुळेही हीच क्रिया होते.
१०) उज्जायी प्राणायामामध्ये कार्डीयाक आउटपूट (Cardiac output) १७ % ने वाढते.
११) २००६ मधे योग रिसर्च फाऊंडेशन भोपाळमध्ये उज्जायी प्राणायामावर एक अभ्यास झाला. त्यामध्ये २२ दम्याचे, ११ उच्च रक्तचाप व ७ स्वस्थ व्यक्तिंवर रोज ५ मिनीट असा १ महिना उज्जायी प्राणायाम केला. दम्याच्या रोगींना जास्त फायदा झाला. त्यांच्या रक्तात O2 मात्रा 075% वरुन ५% ने वाढली होती. घश्याच्या आकुंचनामुळे श्वसन नलिकेतील वायुमार्गात दाब निर्माण होतो. त्यामुळे रेचकानंतर लहान श्वासनलिका बंद होण्यापासून वाचतात. त्यामुळे दम्याच्या पेशंटमध्ये O2 चा पुरवठा अधिक प्रमाणात होतो. हे श्वसन नलिकेचे आकुंचन झाल्यामुळे होते.
उच्चरक्तचापाच्या पेशंटमध्ये उज्जायी प्राणायामानंतर वरील ब्लडप्रेशर (Systolic BP) 20mmHq. ने तर खालील ब्लडप्रेशर (Diastolic BP) 5mmHg. ने कमी
झाल्याचे दिसून आले.
sharadyogvigyan.blogspot.com
🧘🏻♂योग विज्ञान शृंखला🧘♀
✒️.....डॉ. शरद रामढवे.
(कान,नाक,घसा तज्ञ)
उज्जयी प्राणायाम भाग १
वैज्ञानिक दृष्टीकोन:
१) उज्जायीत श्वासावाटे घेतलेली हवा जास्त वेगाने व दाबाने आत जाते.त्या मुळे बंद वायुकोष कार्यान्वित होतात. त्यामुळे दम्याच्या विकाराने पिडीत असलेल्यांना आराम मिळतो. कारण त्यांच्या वायुकोषांची तोंडे सूज आल्यामुळे आकुंचित होतात.त्यामुळे आत जाणारी हवा वातावरणातील दाबामुळे वायुकोषाची तोंडे पाहिजे तेवढ्या प्रमाणांत उघडू शकत नाहीत. त्यामुळे उश्वास करतांना सूं सुं असा आवाज येतो. उज्जायी केल्याने वायुकोषाच्या तोंडाची सूज कमी होते व तोंडे उघडली जाऊन दम्याचा त्रास कमी होतो.
२) उज्जायी करताना श्वासावर लक्ष केंद्रीत केल्याने मनातील बाह्य विचार कमी होतात, मन शांत व संतुलित झाल्याने रक्तदाब कमी होण्यास मदत होते व हृदय रोग टाळता येतो.
३) घश्याचे काही प्रमाणात आकुंचन झाल्यामुळे पुरक करतेवेळी फुफ्फुस जास्त प्रमाणांत प्रसरण पावते आणि रेचक करताना पोट आणि छाती जास्तीत जास्त प्रमाणांत आकुंचन पावते. त्यामुळे फुफ्फुसाला जास्तीत जास्त क्षमतेने काम केल्याने जास्तीत जास्त ऑक्सिजनची देवाण-घेवाण होते.
४) फुफ्फुस जास्त प्रमाणात प्रसरण पावल्यामुळे रक्ताभिसरण नेहमीपेक्षा जास्त प्रमाणांत होते, व्यायामामध्ये किंवा पळल्यामुळे जेवढा परिणाम होतो, तेवढाच परिणाम
कोणत्याही स्नायुंचा सहभाग किंवा आकुंचन न होता मिळतो.
५) घश्याचे आकुंचन केल्यामुळे पूरक आणि रेचक दीर्घकाळ करावा लागतो. हळूवार व दीर्घ श्वास घेतल्यामुळे परानुकंपा मज्जा संस्थेशी संबंध येतो व शांत भाव निर्माण होतो.
६) घश्याच्या आकुंचनामुळे सौम्य दाब कॅरॉटीड सायनसवर पडतो. त्यामुळे रक्तदाब, नियमित होतो. ताणतणाव (Tension) कमी होतो. तसेच निर्विचार होण्यास
मदत होते.
७) उज्जायी प्राणायामात गळ्यावरील स्वरयंत्रातील (Larynx, Voice box) कंपनामुळे आतील संवेदनात्मक मज्जा पेशी (Sensory Receptors) उत्तेजित होतात
आणि व्हेगसला (Vegus Nerve. 10th Cranial Nerve) संवेदना पाठवतात. व्हेगस नर्व्ह ही हृदयाशी संबंधीत असल्यामुळे हृदयाचे स्पंदन कमी होते. हृदयास आराम मिळतो. त्यावरील ताण कमी होतो. त्याचा Inhabitory Effect हृदयावर होतो. त्यामुळे शांत (Calming effect) वाटते.
८) उज्जायी प्राणायामाला Psychic Breathing असेही म्हणतात,कारण मेंदूवर सूक्ष्म परिणाम होतो.
९) उज्जायी मधे पूरक करतांना घश्याच्या आकुंचनामुळे श्वसननलिका व हवेचे घर्षण होवून तेथे एक प्रकारचा ध्वनी निर्माण होतो. तो ध्वनी स्वरतंतुच्या (Vocal Cords)
खाली गेल्यानंतर Ultrasound rays मध्ये बदललो. जी एका सरळ रेषेत बदलते. त्यामुळे त्या ध्वनीचे रुपांतर उर्जेत होते व वायुकोषामधे (Sonoluviscent effect)
होतो. ज्यामुळे हवा आणि रक्त यामध्ये Churning होते (घुसळते) आणि तेथे अति सुक्ष्म बुडबुडे (Fine Bubbles) तयार होतात. त्यामुळे ऑक्सिजन आणि कार्बन-डायऑक्साईडची देवाण घेवाण जलद होते. भ्रामरी नाद व ओंकार नाद मुळेही हीच क्रिया होते.
१०) उज्जायी प्राणायामामध्ये कार्डीयाक आउटपूट (Cardiac output) १७ % ने वाढते.
११) २००६ मधे योग रिसर्च फाऊंडेशन भोपाळमध्ये उज्जायी प्राणायामावर एक अभ्यास झाला. त्यामध्ये २२ दम्याचे, ११ उच्च रक्तचाप व ७ स्वस्थ व्यक्तिंवर रोज ५ मिनीट असा १ महिना उज्जायी प्राणायाम केला. दम्याच्या रोगींना जास्त फायदा झाला. त्यांच्या रक्तात O2 मात्रा 075% वरुन ५% ने वाढली होती. घश्याच्या आकुंचनामुळे श्वसन नलिकेतील वायुमार्गात दाब निर्माण होतो. त्यामुळे रेचकानंतर लहान श्वासनलिका बंद होण्यापासून वाचतात. त्यामुळे दम्याच्या पेशंटमध्ये O2 चा पुरवठा अधिक प्रमाणात होतो. हे श्वसन नलिकेचे आकुंचन झाल्यामुळे होते.
उच्चरक्तचापाच्या पेशंटमध्ये उज्जायी प्राणायामानंतर वरील ब्लडप्रेशर (Systolic BP) 20mmHq. ने तर खालील ब्लडप्रेशर (Diastolic BP) 5mmHg. ने कमी
झाल्याचे दिसून आले.
sharadyogvigyan.blogspot.com
No comments:
Post a Comment