Friday 17 July 2020
🧘🏻♂योग विज्ञान शृंखला🧘♀
✒️.....डॉ. शरद रामढवे.
(कान,नाक,घसा तज्ञ)
मुद्राविज्ञान भाग २
ज्यामुद्रामध्ये तर्जनी आणि अंगठा जोडलेला असतो त्यावेळी मेंदुमधील आज्ञामेंदू (motor cortex) हा सूक्ष्मपातळीवर व्यस्त असतो.अशावेळी मेंदूपासुन हातापर्यंत व हातापासुन मेंदुपर्यंत एक शक्तिवर्तुळ ( loop of energy) तयार होते आणि जागृत सजगतेमुळे मन अंतर्मुख होते.
अन्नमयकोष ,प्राणमयकोष व मनोमयकोषात समनव्यय ,नियमितता आणि नियंत्रण राहण्यासाठी प्राणशक्तीचा समतोल असण्याची अत्यंत गरज असते. ह्या प्राणशक्तीवर नियंत्रण मुद्राच्या माध्यमातून साधता येते. याचाच अर्थ मुद्राद्वारे अन्नमयकोष, प्राणमयकोष वं मनोमय कोषावर नियंत्रण व नियमितता आणता येते. म्हणून प्रत्येक मुद्रांचा दृष्टिकोन हा शारीरिक स्थितीतील स्थूलतेतून सुक्ष्मतेकडे वळवण्याचा असतो. ही सूक्ष्मशक्ती विशिष्ट मुद्राद्वारे विशेष शक्तीचक्राकडे वळविली जाते.
ठराविक मुद्रा विशिष्ठ नाड़ी आणि चक्राना उत्तेजित करण्याचे काम करते.जसे शाम्भवी मुद्रामध्ये डोळे भूमध्याकडे वळवून टक लावून पहातो त्यावेळी डोळ्यांच्या स्नायुची हालचाल होते व डोळ्यांच्या स्नायुवर आणि मज्जातंतुवर ताण येतो. हा ताण कांही वेळ त्याच स्थितिमध्ये रहिल्यानंतर तो जाणवतो त्यामुळे डोळ्याला प्राणशक्ति पुरविणारी नाड़ी उद्दपित होते.तसेच शाम्भवी मुद्रामध्ये दोन्ही डोळे दोन्ही भुवयामध्ये केंद्रित केल्यामुळे सुषुम्ना नाड़ी उत्तेजित होते. तसेच आज्ञाचक्र सक्रिय होते.
नासिकाग्र दृष्टि मध्ये दोन्ही डोळे नाकाच्या शेंटयावर केंद्रित केली जातात. त्यामुळे वासाशी संबधित मज्जातंतु उत्तेजित होतात आणि मूलाधार चक्र उद्यपित होते कारण दोघांचेही पृथ्वी तत्व आहे.
विपरितकरणी मुद्रा ज्यास विपरीतकरणी आसन ही म्हणतात. यामध्ये प्राणशक्तिचा प्रवाह हा विरुद्ध दिशेने होतो. म्हणजेच जो प्रवाह खालच्या दिशेने असतो तो वरच्या दिशेने बदलतो.त्यामुळे मेंदूतील उच्चपातळीतील केंद्र उत्तेजित होतात.
मुद्रा आणि मेंदू संबंध : आपल्या मेंदूमध्ये काहीं केेन्द्र (centers) सुप्तावस्थेत असतात . त्यांना चालना मिळाल्यास ते सक्रीय होण्याची क्षमता त्यांच्यामध्ये असते . मुद्रा द्वारे ह्या मेंदू केंद्रा मध्ये जागृती निर्माण करून बदल करता येतो . आधुनिक न्यूरोफिजिओलॉजीस्ट च्या मते शरीर आणि मेंदू यांचा संबंध अशा प्रकारे असतो की, मेंदूमध्ये पृष्ठभागावर प्रतिकात्मक शरीराचा प्रत्येक भाग दर्शविलेला असतो. हा भाग संवेदनात्मक आणि आज्ञा मेंदूवर (Motor cortex) दर्शविलेला असतो . मेंदूच्या आज्ञा मेंदूवर इलेक्ट्रोडने एखादा विशिष्ट भाग उत्तेजित केला तर शरीराच्या त्याच्याशी संबंधित भागाची हालचाल होते. त्याउलट जर आपण हाताची हालचाल केली तर मेंदूतील संबंधित भाग उत्तेजित होतो . अशाप्रकारे शरीराचा प्रत्येक भाग हा आज्ञा मेंदू (motor cortex) वर दर्शविलेला असतो . म्हणून यास मेंदूतील लहान माणूस (Homunculus "Little man") असे म्हणतात. मेंदूतील विशिष्ट भागाची हानी झाली तर शरीराचा संबंधित निकामी होतो. याच तत्वाचा उपयोग मुद्रा मध्ये करून मेंदूचा संबंधित भाग सक्रिय केला जातो.
जेव्हा एखादी मुद्रा करण्याचे ठरवितो त्यावेळी त्या प्रकाराची मज्जासंस्थे संबंधित हालचाल करण्याची प्रेरणा मेंदूकडे जाते तिथून संबंधित भागाला आज्ञा मेंदूकडून प्रेरणा दिली जाते. उदा. डोळ्याची ठराविक स्थिती करण्याचे ठरले तर मेंदूकडून डोळ्यास त्याप्रमाणे हालचाल करण्याची आज्ञा दिली जाते. अशाप्रकारे मुद्रा मुळे एक वर्तुळाकार परिक्रमा तयार होते ज्यामधून प्राणशक्ती शरीराकडून मेंदूकडे व मेंदूकडून शरीराकडे वर्तुळाकार फिरते.
sharadyogvigyan.blogspot.com
🧘🏻♂योग विज्ञान शृंखला🧘♀
✒️.....डॉ. शरद रामढवे.
(कान,नाक,घसा तज्ञ)
मुद्राविज्ञान भाग २
ज्यामुद्रामध्ये तर्जनी आणि अंगठा जोडलेला असतो त्यावेळी मेंदुमधील आज्ञामेंदू (motor cortex) हा सूक्ष्मपातळीवर व्यस्त असतो.अशावेळी मेंदूपासुन हातापर्यंत व हातापासुन मेंदुपर्यंत एक शक्तिवर्तुळ ( loop of energy) तयार होते आणि जागृत सजगतेमुळे मन अंतर्मुख होते.
अन्नमयकोष ,प्राणमयकोष व मनोमयकोषात समनव्यय ,नियमितता आणि नियंत्रण राहण्यासाठी प्राणशक्तीचा समतोल असण्याची अत्यंत गरज असते. ह्या प्राणशक्तीवर नियंत्रण मुद्राच्या माध्यमातून साधता येते. याचाच अर्थ मुद्राद्वारे अन्नमयकोष, प्राणमयकोष वं मनोमय कोषावर नियंत्रण व नियमितता आणता येते. म्हणून प्रत्येक मुद्रांचा दृष्टिकोन हा शारीरिक स्थितीतील स्थूलतेतून सुक्ष्मतेकडे वळवण्याचा असतो. ही सूक्ष्मशक्ती विशिष्ट मुद्राद्वारे विशेष शक्तीचक्राकडे वळविली जाते.
ठराविक मुद्रा विशिष्ठ नाड़ी आणि चक्राना उत्तेजित करण्याचे काम करते.जसे शाम्भवी मुद्रामध्ये डोळे भूमध्याकडे वळवून टक लावून पहातो त्यावेळी डोळ्यांच्या स्नायुची हालचाल होते व डोळ्यांच्या स्नायुवर आणि मज्जातंतुवर ताण येतो. हा ताण कांही वेळ त्याच स्थितिमध्ये रहिल्यानंतर तो जाणवतो त्यामुळे डोळ्याला प्राणशक्ति पुरविणारी नाड़ी उद्दपित होते.तसेच शाम्भवी मुद्रामध्ये दोन्ही डोळे दोन्ही भुवयामध्ये केंद्रित केल्यामुळे सुषुम्ना नाड़ी उत्तेजित होते. तसेच आज्ञाचक्र सक्रिय होते.
नासिकाग्र दृष्टि मध्ये दोन्ही डोळे नाकाच्या शेंटयावर केंद्रित केली जातात. त्यामुळे वासाशी संबधित मज्जातंतु उत्तेजित होतात आणि मूलाधार चक्र उद्यपित होते कारण दोघांचेही पृथ्वी तत्व आहे.
विपरितकरणी मुद्रा ज्यास विपरीतकरणी आसन ही म्हणतात. यामध्ये प्राणशक्तिचा प्रवाह हा विरुद्ध दिशेने होतो. म्हणजेच जो प्रवाह खालच्या दिशेने असतो तो वरच्या दिशेने बदलतो.त्यामुळे मेंदूतील उच्चपातळीतील केंद्र उत्तेजित होतात.
मुद्रा आणि मेंदू संबंध : आपल्या मेंदूमध्ये काहीं केेन्द्र (centers) सुप्तावस्थेत असतात . त्यांना चालना मिळाल्यास ते सक्रीय होण्याची क्षमता त्यांच्यामध्ये असते . मुद्रा द्वारे ह्या मेंदू केंद्रा मध्ये जागृती निर्माण करून बदल करता येतो . आधुनिक न्यूरोफिजिओलॉजीस्ट च्या मते शरीर आणि मेंदू यांचा संबंध अशा प्रकारे असतो की, मेंदूमध्ये पृष्ठभागावर प्रतिकात्मक शरीराचा प्रत्येक भाग दर्शविलेला असतो. हा भाग संवेदनात्मक आणि आज्ञा मेंदूवर (Motor cortex) दर्शविलेला असतो . मेंदूच्या आज्ञा मेंदूवर इलेक्ट्रोडने एखादा विशिष्ट भाग उत्तेजित केला तर शरीराच्या त्याच्याशी संबंधित भागाची हालचाल होते. त्याउलट जर आपण हाताची हालचाल केली तर मेंदूतील संबंधित भाग उत्तेजित होतो . अशाप्रकारे शरीराचा प्रत्येक भाग हा आज्ञा मेंदू (motor cortex) वर दर्शविलेला असतो . म्हणून यास मेंदूतील लहान माणूस (Homunculus "Little man") असे म्हणतात. मेंदूतील विशिष्ट भागाची हानी झाली तर शरीराचा संबंधित निकामी होतो. याच तत्वाचा उपयोग मुद्रा मध्ये करून मेंदूचा संबंधित भाग सक्रिय केला जातो.
जेव्हा एखादी मुद्रा करण्याचे ठरवितो त्यावेळी त्या प्रकाराची मज्जासंस्थे संबंधित हालचाल करण्याची प्रेरणा मेंदूकडे जाते तिथून संबंधित भागाला आज्ञा मेंदूकडून प्रेरणा दिली जाते. उदा. डोळ्याची ठराविक स्थिती करण्याचे ठरले तर मेंदूकडून डोळ्यास त्याप्रमाणे हालचाल करण्याची आज्ञा दिली जाते. अशाप्रकारे मुद्रा मुळे एक वर्तुळाकार परिक्रमा तयार होते ज्यामधून प्राणशक्ती शरीराकडून मेंदूकडे व मेंदूकडून शरीराकडे वर्तुळाकार फिरते.
sharadyogvigyan.blogspot.com
No comments:
Post a Comment